Ισπαχάν ή Εσφαχάν

(Esfahan). Πόλη (1.378.600 κάτ. το 2003) του κεντρικού Ιράν, πρωτεύουσα του ομώνυμου οστάν (διοικητικής περιφέρειας, 107.027 τ. χλμ., 4.316.767 κάτ.). Το Ι. είναι χτισμένο στα βόρεια κράσπεδα της οροσειράς του Ζάγρου, στη βόρεια όχθη του ποταμού Ζαγιάντε Ροντ. Το Ι. είναι εμπορικό κέντρο με αξιόλογη κίνηση και οδικός κόμβος που ενώνει το βόρειο τμήμα της χώρας με το νότιο. Σήμερα διαθέτει διάφορες βιομηχανίες (τροφίμων, υφαντουργίας, ειδών υπόδησης, ταπήτων κλπ.), κυρίως όμως είναι καλλιτεχνικό κέντρο, από τα σημαντικότερα του ισλαμικού κόσμου. Επιπλέον, το Ι. είναι έδρα πανεπιστημίου. Ιστορία. Στην αρχαιότητα η πόλη ήταν γνωστή με την ονομασία Ασπάδανα (5ος-3ος αι. π.Χ.), με την οποία αναφέρεται από τον Στράβωνα. Κατελήφθη από τους Άραβες περίπου το 640 μ.Χ., έμεινε υποταγμένη στους Oμεϊάδες και στους Αββασίδες έως το 931 και αναπτύχθηκε ιδιαίτερα την εποχή των Σελτζούκων. Το 1388 καταστράφηκε από τον Ταμερλάνο. Στη μεγαλύτερη ακμή της έφτασε την εποχή των Σαφαβιδών, ο βασιλιάς των οποίων, Αμπάς Α’, την όρισε πρωτεύουσα (1587) του βασιλείου του. Εκείνος ανήγειρε μεγαλοπρεπή ανάκτορα και τζαμιά και αναδιάρθρωσε την πολεοδομική διαρρύθμιση της πόλης. Από τα λαμπρότερα μνημεία είναι το Τσιχίλ Σουτούν (σαράντα κολόνες), περίπτερο που παλαιότερα ήταν αίθουσα του θρόνου, και η Μαϊντάνε Σαχ ή Βασιλική Πλατεία, που θεωρείται η ωραιότερη πλατεία του Ιράν. Η πλατεία διαρρυθμίστηκε το 1611-12 με τέτοιον τρόπο ώστε να αξιοποιηθούν στο μέγιστο τα μνημεία που είχαν αναγερθεί στη μέση κάθε πλευράς της: το τέμενος του Σεΐχ Λουφτουλάχ στην ανατολική πλευρά, το Μαστζκίντε-Σαχ (βασιλικό τέμενος) στη νότια, το ανάκτορο του Αλί Καπού στη δυτική και η Καϊσαρίγια ή αυτοκρατορική αγορά στη βόρεια. Όλα αυτά τα οικοδομήματα είναι διακοσμημένα με κεραμικές επενδύσεις με θαυμάσιους και λεπτούς χρωματισμούς. Η Τσαχάρ Μπαγ (τέσσερις κήποι), μεγάλη δεντροφυτεμένη λεωφόρος, έργο και αυτή του Αμπάς, είναι σήμερα η σπουδαιότερη αφετηρία της πόλης. Από τα υπόλοιπα οικοδομήματα αξιόλογα είναι το Μαντάρε Σαχ ή μεντρεσές του σουλτάνου Χουσαΐν, ιεροδιδασκαλείο χτισμένο γύρω στο 1710 που θεωρείται το πιο επιβλητικό του Ιράν. Στις αρχές του 17ου αι. το Ι. είχε τη φήμη της ωραιότερης πόλης του κόσμου. Η παρακμή του χρονολογείται στις αρχές του 18ου αι. όταν λεηλατήθηκε από τους Aφγανούς (1722)· επανέκτησε την πρότερη σπουδαιότητά του μόνο κατά τις τελευταίες δεκαετίες.